Onarım ve tamiratlar

Köprünün, kuruluşu tarihinden itibaren pek çok onarımları yapılmıştır. Ancak tarih kaynaklarında saptanabilen beş büyük onarımı olmuştur.

I. Köprünün yapılışından on dört yıl sonra yıkılan bir gözünün Fatih Sultan Mehmet’in onarttığını, Evliya Çelebi seyahatnamesinde şöyle haber veriyor. “…Bu köprünün bir gözünü 1451 yılında Fatih mamur ettiği vakit seksen bin kuruş gitmiştir. Mukayese oluna ki, Murat Han yüz yetmiş dört göz yapıncaya kadar, ne kadar hazineler sarf etmiştir.”

II. İkinci Osman Leh seferine giderken Uzunköprü’ye uğradığında, köprünün pek harap olduğunu görür ve onarılmasını buyurur. (Tayyip Gökbilgin,
Edirne Paşa Livası s.217) Bunu Muradiye camisi avlusunun üst kapısı üzerindeki mermer yazıttan, köprü ve caminin 1621 yılında onarttırıldığını öğreniyoruz.
Yazıtın bir beyiti şöyle: Rahne ermişti ana lakin mürur-ı dehr ile Bin otuzda Han Osman yine abad eyledi (1621)

III. Köprünün ana gözü olarak adlandırılan, en geniş ve en yüksek 149.Kemeri üzerinde bir mermer bulunmaktadır.  Bu mermer yazıt, 1920-1922 yıllarında Yunan işgali sırasında hasar görmüştür.  Ama, Ahmet Badi Efendi, Riyaz-ı Belde-i Edirne tarihinde söz konusu yazıtı saptamıştır.
Köprünün bu dönemdeki büyük onarımına ışık tutan bu değerli yazıtın özgün biçimi şöyledir:

“Emr-i bi imaret-i hazel cisr el-müşeyyed es-Sultan el-Gazi Mahmut Han ibn Abdülhamit Han halled-Allahü tealâ mülkehu an hüma li sene seman ve selasün ve mieteyn ve elf. 1238 (1823)”

“Sultan (I.) Abdülhamitdin oğlu sultan (H.)Mahmut bu sağlam köprünün onarılmasını 1823 yılında buyurdu. Tanrı ülkelerini kalımlı ve günahlarını bağışlayıcı kılsın.”

1823 yılında Uzunköprü yöresinde olan depremlerde oluşan çatlaklar ve Ergene ırmağının büyük su taşkınları sonucunda, suların getirdiği ağaç kütükleri ve buz kitleleri, köprünün ana gözüne bitişik dört kemerinin yıkılmasına neden olmuş ve daha geniş üç göze çevrilmiştir.
1964 yılında Devlet Karayolları mühendislerince hazırlanan köprünün detaylı relöve planına baktığımızda, kasaba tarafından başlayan birinci gözün genişliğinin 5.5 metre olduğunu görürüz. Kemerlerde bu genişlikler azar azar artarak, 80.kemerde sekiz metreye ulaşır. Kemerlerin sekizer metrelik aralıkları 149. ana göze kadar sürer.
Böylece ana göze bitişik dört gözün genişlik toplamı (32) metredir. Genişletilerek yeniden yapılan, 146 ve 147. gözün genişliği onar metre ana göze bitişik 148. gözün genişliği on iki metre oldu. Bu büyük onarımdan sonra 174 göz olan Ergene köprüsü, bir göz eksilerek, 173 gözlü bir köprü durumuna geldi.

IV. XIX.yüzyılın sonlarına doğru, Trakya ve İstanbul yöresinde sık sık depremler oldu. Bu depremler sonucunda, Kırkkavak deresi ve Ergenenin azmak sularının geçtiği, köprünün Şoldurak denilen yerde üç gözü 1901’de büyük bir sel baskınında yıkıldı. Edirne gazetesinin Ekim 1902 tarihli sayısında, Uzunköprü’nün onarımı başlığı altındaki sadeleştirdiğim haberi şöyledir:

“1901 yılında olan su baskınında, Uzunköprü’nün eski mimarisine bağlı kalınarak yıkılan üç gözü, iki göze çevrilerek yeniden onarılmasına başlanmıştır. Ayrıca bu gibi taşkınlarda sel sularının yıkıma neden oluşu, Ergene ırmağı yatağının dolmuş olmasından ileri geldiği görüldüğünden, köprü gözleri doğrultusunda kanallar açılmıştır.”

Yine, Musa Kazım’ın 5/6/1928 tarihli Vakit Gazetesinde çıkan Uzunköprü adlı makalesinde;
“…Beşyüz yıllık hayatı olan Uzunköprü’nün ancak üç kez büyük onarımına gereksinme duyulmuştur. Yalnız 1901 yılında Ergene’nin dehşetli bir su taşkınında, köprünün ortasında üç kemer yıkılmıştır. Bu üç kemer iki kemere çevrilerek genişletilmiştir. Onanm 1904 yılında tamamlandı.”
Böylece bu onarımda köprü, 172 kemerli bir köprü oldu.

V. Köprünün diğer büyük onarımı, Cumhuriyet döneminde, 1964 yılında yapılmaya başlandı. Bu son onarımda amaçlanan şu gerekli ve kapsamlı değişiklikler yapıldı:
1-Köprünün eni iki taraftan 71 er santimetreden 1.42 metre genişletildi.
2-Köprünün tabliyesi yirmi santimetre kalınlığında, tümüyle demirli betonarme kaplandı.,
3-Kanat kalınlığı da otuz iki santimetreden, yirmi dört santimetreye indirildi.
4-Kanat yüksekliği yetmiş yedi santimetre olarak yapıldı.
5-Böylece köprünün içten içe 5.24 metre olan genişliği,6.80-6.90 metreye çıkarıldı.
Bu gerekli değişiklikler yapılarak, günümüzdeki büyük araçların karşılaştıklarında rahatça geçişleri sağlanmış oldu. Onarım 1971 yılında bitti. Bu büyük onarımda beş milyon lira sarfedildi.

VI. Son büyük onarım 20 Eylül 2021 tarihinde başladı. Kısaca 1964-1971 yıllarında yapılan tüm değişikliklerin geri alınması olarak düşünülebilir.

Yaklaşık 3,5 yıl sürmesi planlanan Tarihi köprüdeki çalışmalarda;
Onarım ekibi, restorasyon kapsamında öncelikli olarak kemerleri askıya alıp 25 ayrı kemerin onarımını gerçekleştirecek.
Köprüdeki asfalt ve beton döşeme kaldırılarak, doğal taş kaplama yapılacak, korkuluk ve sel yaranlarındaki eksik taşlar tamamlanacak.
Aslına uygun restore edilecek köprüde önceki yıllarda yama yapılması için kullanılan çimentolar kaldırılacak.
Köprüdeki kapsamlı restorasyon özüne uygun şekilde doğal taşlar ve Horasan harcı kullanılarak gerçekleştirilecek.
Fotoğraflar : www.edirne.gov.tr – www.arkeolojikhaber.com